Blogger news

წარმართობა



d. berZeniSvili

      warmarTuli nayofierebis qandakebebi quTaisis muzeumidan
     
Tanamedrove msoflioSi, mcire gamonaklisis garda, erTRmerTianobaa gabatonebuli. qristianebi aRiareben ieso qristes, ebraelebi _ iahves, indoelebi _ budas, arabebi _ alahs, magram am RmerTebis miRebamde msoflio xalxebSi da maT Soris qarTvelebSic, uZvelesi qvis xanidan adreul Suasaukuneebamde, arsebobda warmarTuli sarwmunoeba, romelic mravalRmerTianobaze iyo dafuZnebuli.
      warmarTuli RmerTebis panTeonidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia ZvelwarmarTul msoflioSi didad gavrcelebuli nayofierebis RvTaeba, romlis simbolos warmoadgenda mamakacisa da dedakacis sqesobrivi aso (falosi da kteisi), rogorc adamianisa da dedamiwis gamanayofierebel RvTaebas gansakuTrebul Tayvans scemdnen da is xalxTa warmodgenaSi, ufro metad orsqesovan arsebad iyo warmodgenili, amitom xSirad mas qalis sxeuliTa da mamakacis asoTi aqandakebdnen.
      adamianis kosmiur warmodgenaTa ganviTarebisa da cvalebadobis istoria adasturebs, rom yvela xalxs ganviTarebis gansazRvrul safexurze nayofierebis RvTaebisadmi ori msoflmxedveloba hqonda, erTis mxriv adamianisa da bunebis cxovrebis wyarod miRebuli iyo mdedrobiTi sawyisi, meores Tanaxmad _ mamrobiTi. pirveli Sexeduleba Seefardeba matriarqaluri sazogadoebrivi cxovrebis formebs,  meore _ patriarqalurs.
      aRniSnuli msoflmxedvelobaTa Tanmimdevrul cvlas adgili hqonda yvela xalxis cxovrebaSi, romlebmac ganvles kulturuli ganviTarebis safexurebi. kacobriobis ganviTarebis istoria adasturebs, rom cvlis procesSi erTi ideologia savsebiT ver gandevnis meores, ufro xSirad Cven vxvdebiT adamianisa da bunebis warmoSobis sakiTxs, ase vTqvaT, Tavisebur kompromisul gadawyvetas, rac imaSi gamoixateba, rom yoveli arsebulis Semoqmed Zalad miiCneva orive elementis Serwyma.
      amas adasturebs quTaisis muzeumSi daculi qandakeba (sur. 1.), romelic SemTxveviT 1914 w. mdinaris napiras sof. fersaTSia (baRdadis r.) napovni [d. berZeniSvili 1984: 64].
     monoliTuri figura warmoadgens mamakacis iTifalur qandakebas (simaRle _ 32 sm.,), romlis odnav ganze gamdgari fexebi myarad dgas kvarcxlbekze (5X7,5sm.). qandakebisaTvis damaxasiaTebelia viwro, mogrZo torsi (sigane _ 2,5 sm.), metad ganieri mxrebi (sigane 9,5 sm.) da sxeulis zeda nawilTan SedarebiT mokle fexebi; figuris saxe mogrZo da brtyelia; farTo Tvalebi da piri Rrma fosoebSia Camjdari; aqvs kexiani cxviri, odnav win wamoweuli nikapi da xSiri Tma; saxis nakvTebi sakmaod mkacria da mnaxvelze efeqtur STabeWdilebas axdens, orive xeli idayvSi moxrilia da win gawvdili TiTebi mokumSuli; falosi aRgznebulia da naturaluradaa gadmocemuli; figuras ukana mxares (sur. 2.) grZeli Tma kiserze aqvs damagrebuli, amave dros, mocemulia didi mkerdi, ganieri TeZoebi, sajdomi da daviwroebuli weli, romelic zogadad qalis sxeulisaTvis aris damaxasiaTebeli, ris gamoc figura udaod orsqesovan arsebas unda warmoadgendes. kiserze da xelebis zemo nawilze gamoyvanilia gravirebuli morTuloba, romelic Cveni azriT, ar unda hqmnides mxolod ubralod dekoratiul motivs da mas astraluri, simboluri daniSnuleba unda hqondes, kerZod is dakavSirebuli unda iyos gaCenis, dabadebis, Seqmnis ideasTan [m. ivaSCenko, 1941: 43].
      figuris dgomis myari poza, sxeulis nawilebis proporciebi da saxis gamosaxulebis garkveuli simkacre monumenturi qandakebis iers iZleva.
      qandakebis ukana mxares mTel sigrZze gakeTebuli Rari, Cveni azriT, unda niSnavdes sicocxlis da nayofierebis xes (RvTaebrivi xe, ,,xe cxovrebisa”, ,,xe cnobadisa da keTilisa”). Rars wverze paraleluri Wdeebi gadadis.
      sicocxlisa da nayofierebis xes yvela Zvel xalxSi: asurelebSi, babilonelebSi, SumerebSi, xeTebSi da sxv. ukvdavebis, sibrZnis, codnis da gansakuTrebiT nayofierebis simboloa. saqarTveloSi igi Cndeba jer kidev Zv.w. III aTaswleulSi, xolo TrialeTis Sua brinjaos xanis vercxlis sasmisis Tasze gamoxatulia rituali, romelsac saTemo RvTaebebi asruleben satomo RvTaebis karze, sadac aRmocenebulia sicocxlisa da nayofierebis xe [S. amiranaSvili 1971: 58].
     ,,sicocxlis xe” sxvadasxva xalxis kulturaSi vlindeba, rogorc samyaros xateba da aerTianebs sam kosmiur zonas _ zecas, miwas, qvesknels. qarTvelTa cnobierebaSi xis simbolikas udidesi mniSvneloba hqonda, eTnografiuli monacemebi adastureben, rom saqarTveloSi gavrcelebuli iyo wes-Cveuleba, romelis mixedviTac axalSobilis saxelze rgavdnen xes, xolo gardacvalebisas _Wridnen. [m. beriSvili, z. sxirtlaZe, 1984: 140].
     wminda xeTa Soris saqarTveloSi yvelaze metad gavrcelebuli iyo muxis, cacxvis da alvis xis Tayvaniscema, romlebzec uamrav Sesawiravs hkidebdnen. Cveni winaprebis warmodgeniT xe cocxali arseba iyo. mas Tavisi sakuTari suli gaaCnda. SemdgomSi xe wminda arsebebis, RvTaebebis samyofeli gaxda [v. bardaveliZe, 1957: 55].
     saqarTvelos mxareebSi: xevsureTSi, fSavSi, TuSeTSi da mTel rig soflebSi, sadac eklesia ar aris aSenebuli wminda xeebis Tayvaniscema dRemdea SemorCenili [s. makalaTia, 1934: 28].
marTalia, figura sqematuri da mouxeSavia, magram Sesrulebis Tavisufali manera erTgvar mimzidvelobasac aniWebs.
formaTa eqspresiulobisa da Tavisuflebis miuxedavad, figura abstraqtul STabeWdilebas ar tovebs, igi nayofierebis aqtSi mniSvnelovani gaxda, radgan ,,dagrovili empiruli codniT gamanayofiereblis gareSe ganayofiereba SeuZlebelia” [t. CubinaSvili, 1978: 14].
qandakeba axlos dgas yazbegis ganZSi Semaval pirveli jgufis qandakebebTan [l. wiTlaniZe, 1976: 33]. isini pirisaxis gadmocemis maneriT, iTifalobiT, xelebis mdgomareobiT, mxrebiTa da welis moyvanilobiT erTmaneTs waagavs.
garda zemoaRniSnuli qandakebebisa, fersaTis statuetkis analogiuri arian gurjaanis raionis sof. melaanis maxloblad aRmoCenili anTropomorfuli figurebi [k. ficxelauri, 1973: 157] da kaWreTTan napovni qandakeba [g. javaxiSvili, 1974: 55].
stilisturi monacemebiTa da paraleluri ZeglebiT fersaTis qandakeba, Cveni azriT, unda daTariRdes Zv. w. VIII-VII saukuneebiT.
sakiTxi imis Sesaxeb, Tu saidan da rogor warmoiSva falosis kulti, mecnierTaSoris azrTa sxvadasxvaobas iwvevs. germaneli mecnieris e. hanis azriT falosis gaRmerTeba da Tayvaniscema gamomdinareobs adamianis im primitiuli rwmenidan, rodesac man ukve icoda sqesobrivi asos, rogorc gamanayofierebeli Zalis mniSvneloba, da dedamiwa warmodgenili hqonda, rogorc deda _ RvTaebis sqesobrivi organo, saxnisi ki, rogorc mamakacis aso (falosi) [e. tailori, 1989: 79], magram mkvlevarTa umravlesoba falosis kults animistur rwmenas ukavSirebs, rodesac pirvelyofil adamians mTeli buneba gasulierebulad hqonda warmodgenili da Tavisi sxeulis yovel nawilSi is calke sulis arsebobas grZnobda. miTumetes, rom man icoda sasqeso asos gamanayofierebeli Zala, misi impulsuri moqmedebani [m. kosveni, 1971: 69]. mecnierTa azriT, swored amgvari SegrZnebidan unda warmoSobiliyo sasqeso asos gaRmerTeba. adamianis sqesobrivi asos gaRmerTeba Semdeg gadatanili iqna cxovelebze da mcenareebzec, romelTa ganayofierebisa da gamravlebis procesi adamianisagan TiTqos arafriT ar gansxvavdeba, amitom falosis misteriebi imarTeboda zafxulze, rodesac buneba iRviZebda da nayofierdeboda. agreTve Semodgomazec, roca damwifebuli nayofi ikrifeboda da sazamTro pureuli iTeseboda.
falosis misteriebTan unda iyos dakavSirebuli quTaisis muzeumis arqeologiis fondSi daculi iTifaluri qandakebebi antromorfuli da zoomorfuli gamosaxulebebiT, romelTaTvis damaxasiaTebelia moZravi poza, mkafiod gamosaxuli iTifaloba da romelime cxovelis atrobuti (sur. 3.).
Zvel saberZneTSi faliuri kultis klasikur qveyanas saberZneTi warmoadgenda, falosi Tavdapirvelad fetiSi iyo da SemdgomSi TandaTan gadaiqca im RvTaebaTa atributad, romelic bunebis warmomSob Zalebs ganasaxierebdnen.
Zvel saberZneTSi da romSi faloss Tilismis Zalas aZlevdnen da avTvalis winaaRmdeg iyenebdnen. klasikuri xanis saberZneTSi falosi gamosaxvda RmerTebis dionises, hermesis, priamosisa da afrodites simbolos [d. tompsoni, 1958: 225]. dionises misteriebSi, romelic Semodgomaze yurZnis krefisas da yovel gazafxulze imarTeboda, umTavres rols falosis qandakeba TamaSobda, romelsac wiTeli tyavisagan akeTebdnen da joxze wamocmuls Sua procesSi atarebdnen. misteriebSi monawileebs yelze da gverdebze ekidaT patara falosebi. faloss sofel-sofel atarebdnen, raTa naTesi avi sulebisagan daecvaT. qorwilSi patarZals falosze svamdnen, viTom amiT is Tavis umankoebas swiravda. garda amisa, arsebobda falosis RvTaebis sadidebeli simRerebi da saTamaSoebi [j. ruxaZe, 1982: 37, 38]. Tanamedrove kulturul erTa Soris falosis kulti dRemde iaponiaSia daculi da miuxedavad mTavrobis gankargulebisa misi akrZalvis Sesaxeb, iaponiis mdabio xalxi mas dResac Tayvans scems. isini akeTeben sxvadasxva saxis falosebs, umetesad wamoziduli kldeebis da grZeli naxevarkunZulebis gansaxierebiT.
iaponiaSi faloss sxvadasxva zomisas da sxvadasxva nivTierebisgan amzadeben da Tan atareben, rogorc Tilismas. maTi rwmeniT falosi da kteisi adamians hkurnavs sasqeso organos tkivilebisgan da orsuls mSobiarobas umsubuqebs [l. Steribergi, 1936: 30].
falosis kulti gavrcelebulia indoeTSic. budizmi misdami rwmeniTaa gaJRenTili, rac aSkarad aris gamoxatuli indoelebis RvTaebaTa erotiul mxatvroba-qandakebaSi. aRsaniSnavia, rom indoeTis erT-erTi taZris (,,Savi pogoda”) fasadze mocemulia moZRvreba siyvarulis xelovnebis Sesaxeb, romelic Seqmnilia II saukuneSi qristes dabadebamde da sadidebel himns uZRvnis falossa da kteiss, rogorc nayofierebisa da sicocxlis momniWebel RvTaebas, magram falosi gansakuTrebiT dakavSirebuli iyo indur RvTaebaTa ,,SivasTan”, rogorc Casaxvis da aRorZinebis RvTaebasTan, romlis simbolodac is iqca [n. wulukiZe, 2014: 97].
falosis misteriebs didi adgili aqvs daTmobili qarTuli warmarTuli miTologiis wiaRidan momdinare berikaoba-yeenobis dResaswaulSi, romelic adrian gazafxulze imarTeboda, yvelieris kviraSi. am dResaswaulis mTavari moqmedi piris berikas, Tu yeenis, erT-erT ritualur sagans warmoadgenda wiTlad SeRebili falosi _ ,,konkila”, romelic mas welze hqonda Semortymuli.
yeeni axaldaqorwinebulTa ojaxis patrons dResaswauls miulocavda, karg mosavals usurvebda, Tavis sabrZanebelze dajdeboda da falosiT miwas Seexeboda. amave dResaswaulze yeeni faloss marils moayrida, Rvinos daasxamda, dalocavda, moixsnida, wyalSi Caagdebda da ityoda: ,,wadi, gamravldi qveyanaze kargi mosavali moiyvaneo” [j. ruxaZe, 1966: 12]. aseTi moqmedeba yeenisa, Tu berikasi mimaniSnebelia imaze, rom falosi nayofierebis RvTaebis simbolos warmoadgenda, romelic ojaxis dovlaTianobas mfarvelobda.
falosis kults didi adgili hqonda daTmobili svaneTSi arsebul saxalxo wesebSi da ritualebSi, romlebic ,,parikelas”, ,,adrekilais”, ,,saqmisais” da ,,melia telefais” saxelwodebiTaa cnobili. aRniSnuli dResaswaulebi adrian gazafxulze imarTeboda. sofel JabeSSi Tovlisagan ,,muryvams” anu koSks aagebdnen, romelsac SuaSi maRal xes Caatandnen. am xis wverze Zvel kalaTs an sacers Camoacvamdnen, or xis xmals da amas garda xisgan gamoTlil faloss Camokidebdnen. kalaTa an saceris Ziri svanTa rwmeniT nayofierebis simbolos warmoadgenda. ymawvilebi TavianTi wridan or meTaurs irCevdnen, romelTagan erTs ,,yaini” ewodeboda, meores kidev ,,saqmisai”. ,,yainsa” da ,,saqmisais” Soris imarTeboda Widaoba. Widaobis damTavrebis Semdeg _ cekva da ferxuli simReriT. mzis Casvlisas koSks angrevdnen da xezed Camocmul sagnebs itacebdnen. koSkis daSlisas saiTac xe gadaixreboda im mimarTulebiT mdebare soflisTvis kargi mosavali iyo mosalodneli [iv. javaxiSvili, 1979: 105].
nayofierebis RvTaebis Tayvaniscemaze miuTiTebs falosis marmarilos
sveti, romelic muzeumSia daculi da SemTxveviT aRmoCenilia quTaisis maxloblad, sadgur broweulasTan, winareantikuri xanis fenaSi, miwis zedapiridan _ 1,5 m-is siRrmeze (sur. 4) (misi simaRlea _ 2,35 m. udidesi dm _ 0,95 m., umciresi dm _ 0,70 m.). mas uSvilo qalebi da rZe dakarguli dedebi wyalobas SesTxovdnen. eTnografiuli monacemebiT damtkicebulia, rom aseve xdeboda gasaTxovari qalebis gamolocva garkveuli wesisa da Sesawiris saSualebiT [n. uruSaZe, 1982: 18].
aseTive formis sakulto qvebi daculia sof. araxlos wm. giorgis eklesiaSi, mTiuleTSi, sof. sairxeSi [j. nadiraZe, 1990: 102] da bevr sxva adgilebSi.
nayofierebis sakulto qvebis aseTi simravle adasturebs falosis da kteisis Tayvaniscemas, romelic qarTul warmarTul xalxur dResaswaulebSi aris Semonaxuli. ise, rogorc faloss, aseve kteissac Tayvans scemdnen da mas didi adgili eWira, rogorc adreuli xanis, aseve Zveli aRmosavleTis civilizebuli samyaros agrarul misteriebSi.
kteisis kulti gavrcelebuli iyo rasobrivad gansxvavebul da teritoriulad sruliad mowyvetil xalxebs Soris.
saqarTvelos teritoriaze eneoliTis xanaSi garkveviT ikveTeba nayofierebisa da sicocxlis mfarveli RvTaebis ,,didi dedis” kulti, romlis ikonografia qalis mcire zomis qandakebebiT aris warmodgenili.
qalis terakotuli figurebi dakavSirebulia sicocxlisa da nayofierebis kultTan da ,,didi dedis” bunebis mfarvel Zalas ganasaxiereben [b. kuftini, 1941: 131]. SeiZleba iTqvas, rom uZvelesi xelovnebis nimuSebi swored qalis figurebia. es figurebi ukve zeda paleoliTidan gvxvdeba da mkveTrad gamokveTili aqvT qalis nayofierebasTan dakavSirebuli organoebi.
qvisa da Zvlis damuSavebis teqnikis Semdgomi srulyofa, romlesac Tan sdevda adamianis gonebrivi ganviTareba da bunebis Zalebis ufro Rrmad Semecneba, iwvevda ,,didi dedis” kultis Semdgom ganviTarebas. ,,didi deda” ojaxis keTildReobis mfarvelidan nel-nela nayofierebis qalRvTaebad iqca da xdeba am kultis ufro metad ganzogadeba.
,,didi dedis” kulti ganviTarebis kulminaciur wertils aRwevs warmoebiT meurneobaze gadasvlis periodSi, rodesac nayofiereba ufro metad aris damokidebuli bunebaze, vidre adamianis cdaze [i. kikviZe, 1976: 53].
Tavdapirvelad ,,didi deda”, ,,RmerTebis deda” sxvadasxva saxeliT gvxvdeba, xolo ufro gvian misi kulti gaformda, rogorc qalRmerT ,,kibelas” Tayvaniscema. kibelas, romelic maradmoqmed, sicocxlis momniWebel bunebis Zalas ganasaxierebs, uZvelesi droidan Tayvans scemdnen mcire aziaSi. am kultis samSoblod miCneulia frigia, saidanac is gavrcelda lidiaSi, lakoniaSi, biTviniaSi, kapadokiaSi da mcire aziis sxva qveynebSi [e. antonova, 1977: 67].
nayofierebis mdedrobiTi sqesisi RvTaebas Sumerebi uwodebdnen ninas, nanas, (ninni, inina). iberiaSi aininasa da dananas saxeliT moixsenieben da maTi kerpebi, qarTuli werilobiTi wyaroebis mixedviT mcxeTaSi an mis SemogarenSi iyo aRmarTuli [qarTlis cxovreba, 1975: 55]. asureTsa da babilonSi mas Tayvans scemdnen iSTaris saxeliT da sxv. nayofierebis qalRmerTi iTvleboda yvela gareuli cxovelis, nadirobisa da monadireobis mfarvelad. xSirad, gansakuTrebiT xeTebis xelovnebaSi igi warmodgenilia lomebze amxedrebuli. misi kulti farTod iyo gavrcelebuli mcire aziaSi da Savi zRvis CrdiloeT sanapiroze [n. keWeRmaZe, 1961: 34,35].
,,RmerTebis dedis”, anu ,,didi dedis” kulti farTod yofila gavrcelebuli saqarTveloSic, rogorc v. bardaveliZe aRniSnavs ,,didi dedis” Tayvaniscema qarTvel tomebSi jer kidev gvarovnuli wyobilebis rRvevis xanas ganekuTvneba [v. bardaveliZe, 1957: 61].
,,RmerTebis didi deda”, romelic qarTul sawesCveulebo simRerebSi nanad iwodeboda, warmoadgenda nayofierebis, bunebis gamacocxlebel da siyvarulis RvTaebas, mWidrod iyo dakavSirebuli cxovelur samyarosTan, mcenareebTan da sinotivesTan.
quTaisis muzeumSi daculia qandakeba (sur. 5.), romelic warmoadgens mSvid pozaSi mjdomare qalis mcire zomis statuetkas, simaRle 5 sm., orive fexi motexili aqvs. mouxeSavad aris gamoZerwili da yalibSi Casxmuli.
figura tlanqadaa modelirebuli, saxis nakvTebi da yeli miRebulia sakmaod daudevrad. aqvs sqematurad gadmocemuli didi zomis yurebi, cxviri da Tvalebi. amis gamo, pirisaxis gamosaxulebaSi darRveulia harmoniuloba da qandakeba groteskul iers iZens, rac mis magiur daniSnulebaze miuTiTebs [v. bardaveliZe, 1957: 61].
figuris ukana mxares (sur.6), kefaze Sekruli nawnavi welamde eSveba. torsi sworia da Tavisuflad gadadis qveda nawilSi, rac jdomis pozas ufro met bunebrivobas aniWebs. mkerdi odnav SeimCneva. mklavebi idayvSi moxrilia da gul-mkerdiskenaa mimarTuli. marcxena xelis mtevani motexili aqvs, xolo marjvena _ wverwamaxuli da mTlianobaSia warmodgenili. xelis mtevani TiTqmis yelTanaa mibjenili. figuras xedvis ZiriTadi wertili frontaluria.
qalis xelebis mkerdTan mitana vedrebis gamomxatvel Sinaarss unda warmoadgendes da aRniSnuli qandakeba dakavSirebuli unda iyos winamorbed aRmosavlur RmerTebTan, romlebic iTvlebian nayofierebis warmarTul RvTaebebad [m. xidaSeli, 1984: 140].
figura Sesrulebis maneriT primitiulia. ostati srulyofilad ver flobs qandakebis gamokveTis xelovnebas da misi yuradReba ZiriTadad Sinaarssa da ideazea gadatanili. rogorc Cans, figuris SemqmnelisaTvis, mTavari iyo sxeulis calkeuli tradiciuli elementi gamoesaxa, ris gamoc qandakeba naturaluris nacvlad sqematuri xdeba
qandakeba brinjaosganaa Camosxmuli, muzeumSi Semosulia sofel gorisas (saCxeris r.) wminda giorgis eklesiidan 1926 w.
saqarTveloSi Zveli Cveulebis mixedviT morwmune adamiani, rasac karg, uCveulo nivTs SemTxveviT ipovida, yvelafers soflis xats, eklesias swiravda da nivTis gatana did mkrexelobad iTvleboda. aqedan gamomdinare unda vifiqroT, rom gorisas qandakeba miwis samuSaoebis drosaa aRmoCenili, miT umetess arqeologiuri gaTxrebis Sedegad saCxeris raionSi mravladaa aRmoCenili winare da adreantikuri xanis materialuri masala [j. nadiraZe, 1990: 8-22].
aseTi tipis qandakebani saqarTvelos teritoriaze mravlad gvxvdeba. gurjaanis raionis sofel melaanis samxreTiT, Svidiode kilometris manZilze, ,,Savxis goris” ZirSi Zvel samlocvelo ,,meli-Rele I”-is qveda kulturul fenaSi sxvadasxva materialur nivTebTan erTad mopovebuli iqna brinjaos SiSveli qalis Svidi qandakeba [k. ficxelauri, 1973: 112, 113, t. IV1. XI]. yvela isini nayofierebis simboloebadaa miCneuli, romelTa monawileobiT saweso wes-Cveulebebi ,,meli-Rele”-s samlocveloze RmerTebis didi dedis sapativcemulod sruldeboda.
yvela es qandakeba, agreTve sairmesa da balanTaSi napovni brinjaos mdedrobiTi figurebi, Zv.w. IX-VII saukuniTaa daTariRebuli [g. javaxiSvili, 1984: 54,55, t. XI, XII. sur. 28,29]. isini poziT, proporciulobiT, Zerwvis maneriT axlos dganan sof. gorisas qandakebasTan. amdenad, SesaZlebelia am ukanasknelis igive epoqiT daTariReba.
gorisas figuris Sesrulebis manera gvafiqrebinebs, rom igi gankuTvnili ar unda yofiliyo romelime didi TemisaTvis Tu tomisaTvis. qandakeba romelime konkretuli ojaxis nayofierebis mfarvel RvTaebad unda miviCnioT. es aris qali, romlezedac damokidebulia ojaxis modgmis gagrZeleba [d. berZeniSvili, 1985: 64].
gansakuTrebul interess iwvevs saqarTveloSi ,,RmerTebis didi dedis” kultis gavrcelebaze miuTiTebs quTaisis muzeumis eqspoziciaSi warmodgenili qalis brinjaos iTifaluri qandakeba (sur.7), romelic 1982 w. mikvleuli iqna sof. geguTSi (wyaltubos r.) [d. berZeniSvili, 1985: 64].
qandakebis (simaRle-11,5 sm.) msubuqad gamoyvanil welze SeimCneva odnav amoburculi Wipi da mkerdi; yelmoRerebuli Tavi koxtad adgas tors; saxe kargad aris modelirebuli. miuxedavad imisa, rom Tvalebi odnav SeimCneva, Zalian nazadaa gamosaxuli da mzera usasrulobiskenaa mimarTuli; aqvs swori cxviri, patara piri da mrgvali yurebi. saxis nakvTebi daxvewiladaa gadmocemuli. axuravs Tavsaburi da ukana mxares Tma kefasTan aqvs Sekruli.
biustis nawilTa monacvleoba qmnis ritms, romelic gaZlierebulia gaSlili marjvena xelis moqmedebiT (marcxena xeli da marjvena xelis mtevani Camotexilia), aseTi mdgomareoba didi emociuri ZaliT gamoirCeva da Sinagani dinamikis STabeWdilebis gamomsaxvelia.
proporciuloba da formis plastikurobis garkveuli kompaqturoba daculia sxeulis zeda da qveda nawilebs Soris. sajdomi, fexi, odnav moxrili muxli figuris saerTo ansablSi arian Camjdari da urTierTSexamebulia. erTaderTi, rac sxeulis proporciulobas arRvevs, sakmaod didi marjvena fexis terfia (marcxena fexis terfi motexilia).
sxeulis formebi Tavisuflad aris gaSlili sivrceSi, figuras axasiaTebs formaTa simrgvale, gamoirCeva didi emociuri ZaliT, daxvewilobiT da maRali plastikuri RirsebiT.
figuris Sinagani energiis gadmocemis dros gamoxatulia misi arsi _ bunebis nayofiereba da cxovrebis maradiuloba.
marTalia, statuetkis zedapiri zedmetad forovania da mdare xarisxovani brinjaosganaa damzadebuli, magram misi ostati mainc Cans namdvili xelovani, romelsac sakuTari mxatvruli xedva, daxvewili gemovneba da azrovneba gaaCnia da brwyinvaled flobs qandakebis damzadebis xelovnebas, aSkarad Cans Sesrulebis ostatoba da cocxali naturis SegrZneba.
qalis figura geguTidan stilisturad axlos dgas goris raionis brinjaos anTropomorful qandakebasTan [g. javaxiSvili, 1980: 54].

Cveni azriT, geguTSi mopovebuli qandakeba miekuTvneba gvianibrinjaos da adreulirkinis xanis ukanasknel etaps, igi damzadebuli unda iyos Zv. w. VII-VI saukuneebSi.
ganxilul qandakebebs metnaklebad etyoba ostatTa Sesrulebis stili individualuri manera plastikur formaTa gamomsaxveloba da Sinagani xazobrivi ritmi.
Cvens mier ganxiluli qandakebebi gvianibrinjaos da adreulirkinis xanis Zeglebia. es aris epoqa, rodesac saqarTvelos teritoriaze iwyeba pirvelyofili Temuri wyobilebis rRveva, viTardeba xelosnoba, vaWroba, ufro intesiuri xdeba miwaTmoqmedeba. ganviTarebis maRal dones aRwevs keramikuli warmoeba, romelic ukve farTod iyenebs swrafmbrunav morgs.
samarxebSi mravlad gvxvdeba nairsaxovani brinjaos samkauli. Zv. w. XIV s-dan Cndeba rkinisagan damzadebuli iaraRi da gansakuTrebiT farTo masStabebs  aRwevs Zv. w. VIII-VII saukuneebSi, rasac TvalsaCinod mowmobs namosaxlarebsa da samarovnebze mravlad aRmoCenili mravalferovani rkinis sameurneo da saomari iaraRebi. arsebobda brinjaos ornamentirebuli sartylebis damzadebis adgilobrivi centrebi, romelic ,,kavkasiuri cxoveluri stilis” saxeliTaa cnobili. Camoyalibda religiuri msoflmxedveloba. mzaddeba procesi adreuli klasobrivi saxelmwifos SeqmnisaTvis yovelive amis safuZvelze Camoyalibebas iwyebs RvTaebaTa  skulpturuli gamosaxulebani. qandakebis ganviTareba organuladaa dakavSirebuli kolxur culebTan, mxatvrul keramikasTan da gansakuTrebiT brinjaos gravirebul sartyelebTan [m. xidaSeli, 1982], sadac aSkaraa brinjaos plastikis maRali done da romlebzedac gvxvdeba gravirebuli miTologiuri siuJetebi, romelic qarTul folklor5Si da da zRaprebSia Semonaxuli.  




Ddamowmebuli literatura

1.   S. amiranaSvili, 1971 _ S. amiranaSvili, qarTuli xelovnebis istoria, Tb., 1971
2.  e. antonova, 1977 _Е. Антонова, Антропоморфная скульптура древних землделсев Передней и Средней Азии, Мос., 1977
3.  v. bardaveliZe, 1957 _ В. Бардавелидзе Древнейшие религиозные верования и обрядовое графические искусство, Тб., 1957
4.  m. beriSvili, z. sxirtlaZe, 1984 _ m. beriSvili, z. sxirtlaZe, TrialeTis vercxlis Tasis siuJetur gamosaxulebaTa gagebisaTvis, kaxeTis arqeologiuri eqspediciis Sromebi, VI Tb., 1984
5.  d. berZeniSvili, 1985 _ d. berZeniSvili, sami antrofomorfuli qandakeba quTaisis muzeumidan, quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumis Sromebi, V quT., 1985
6.  m. ivaSCenko, 1941 _М. Иващенко, Материалы к изучению культуры Колхов, Грузинских племен, masalebi, saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis, nakv. II, Tb., 1941
7.  i. kikviZe, 1976 _ i. kikviZe, miwaTmoqmedeba da samiwaTmoqmedo kulti Zvel saqarTveloSi, Tb., 1976
8.  m. kosveni, 1971 _ m. kosveni, pirvelyofili kulturis istoriis narkvevebi, Tb., 1971
9.  n. keWeRmaZe, 1961 _ n. keWeRmaZe, flavius ariane, ,,mogzauroba Savi zRvis garSemo” Tb., 1961
10. b. kuftini, 1941 _ Б. Куфтин, Археолигические раскопкы в Триалети Тб., 1941
11. s. makalaTia, 1926 _ s. makalaTia, falosis kulti saqarTveloSi, mimomxilveli, Tb., 1926
12. s. makalaTia, 1934 _ s. makalaTia, xevsureTi Tb., 1934
13. j. nadiraZe, 1990 _ j. nadiraZe, sairxe saqarTvelos uZvelesi qalaqi, wig., I Tb., 1990
14. j. ruxaZe, 1966 _ j. ruxaZe, qarTuli xalxuri dResaswauli, Tb., 1966
15. j. ruxaZe, 1982 _ j. ruxaZe, vanis dRiris furclebi, Tb., 1982
16. e. tailori, 1989 _ Э. Тайлор, Первобытная культура, Мос., 1989
17. d. tompsoni, 1958 _ Д. Томлсон, Иследования по истории древнегреческого обшества, Мос., 1958
18. n. uruSaZe, 1988 _ Н. Урушадзе, Древнегрузинское пластическое искусство, Тб., 1988
19. k. ficxelauri, 1973 _ k. ficxelauri, armosavleT saqarTvelos tomTa istoriis ZiriTadi problemebi (Zv. w. XV-VII ss.) Tb., 1973
20. qarTlis cxovreba, 1975 _ qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnawerebis mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. I Tb., 1975
21. l. Steribergi, 1936 _ Л. Штериберг, Первобитная религия,  Лен., 1936
22. t. CubinaSvili, 1978 _ t. CubinaSvili, erTi daTariRebis cda nayofierebis kultis istoriidan, saqarTvelos arqeologiis sakiTxebi, I, Tb., 1978
23. l. wiTlaniZe, 1976 _ l. wiTlaniZe, xevis arqeologiuri Zeglebi, Tb., 1978
24. n. wulukiZe, 2014 _ n. wulukiZe, qarTuli miTosis induri fesvebi, Tb., 2014
25. m. xidaSeli, 1982 _ m. xidaSeli, centraluri amierkavkasiis grafikuli xelovneba adreuli rkinis xanaSi, Tb., 1982
26. m. xidaSeli, 1984 _ М. Хидашели, Антропоморфные божества ранеземледельческих рлемен южного кавказа,kavkasiur-aRmosavluri krebuli,  Tb., 1984
27. g. javaxiSvili, 1980 _ g. javaxiSvili, oTxi anTropomorfuli figura, krebuli ,,Zeglis megobari”, #54 Tb., 1980
28. g. javaxiSvili, 1984 _ g. javaxiSvili, anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi, Tb., 1984
29. iv. javaxiSvili, 1979 _ iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, Tb., 1979

0 comments:

Post a Comment